Muzeum w Gliwicach należy do najstarszych na Górnym Śląsku. Powstało w 1905 roku jako jego ówczesna nazwa - Górnośląskie Muzeum Sztuki i Rzemiosła Artystycznego (Oberschlesisches Museum für Kunst und Kunstgewerbe ). W 1934 r. Muzeum otrzymało od miasta na swoją siedzibę dawną rezydencję Oscara Caro (1852-1931) - willę przy ul. Dolnych Wałów 8a. Obecnie, obok działalności muzealnej – kolekcjonerskiej, Muzeum realizuje wiele różnorodnych projektów, z zakresu sztuki, historii czy antropologii, a także projekty społeczne i edukacyjne.
Po 1945 roku jako Muzeum regionalne o strukturze wielodziałowej, gliwicka placówka rozszerzyła profil działalności kolekcjonerskiej i badawczej. Muzeum zajmowało się gromadzeniem materialnych i niematerialnych śladów przeszłości miasta i Ziemi Gliwickiej w zakresie historii, archeologii, sztuki i rzemiosła artystycznego oraz etnografii.
W latach siedemdziesiątych XX wieku zaczęto tworzyć kolekcje współczesnej polskiej ceramiki oraz biżuterii srebrnej (obecnie jednej z największych w kraju). Dziś Muzeum posiada ponad 80 tys. eksponatów. W znaczącej mierze poszerzane są zasoby dokumentujące historię miasta.
Obecnie, obok działalności muzealnej – kolekcjonerskiej, Muzeum realizuje wiele różnorodnych projektów, z zakresu sztuki, historii czy antropologii, a także projekty społeczne i edukacyjne. Wśród nich wymienić należy Gliwickie Dni Dziedzictwa Kulturowego i Festiwal Filmów Camera Silesia współorganizowany z kinem Amok. Jedną z przestrzeni działania gliwickiego Muzeum jest działalność wydawnicza, cyklicznie wydawany jest Rocznik Muzeum w Gliwicach (od 1985 r.) oraz publikacje w ramach serii monograficznej, a także nowe wydawnictwa w serii Katalogi Zbiorów Muzeum w Gliwicach.
Muzeum tworzą cztery oddziały: Willa Caro, która jest siedzibą Muzeum, Zamek Piastowski, Radiostacja Gliwicka. Jedną z istotnych części Muzeum jest Oddział Odlewnictwa Artystycznego, który od czerwca 2010 jest udostępniony zwiedzającym w nowej siedzibie - w Centrum Edukacji i Biznesu „Nowe Gliwice”. Autorem nowej aranżacji zbiorów jest Mirosław Nizo.
W lutym 2010 rozpoczęła swoja działalność Czytelnia Sztuki, mieszcząca się w wyjątkowych, zmodernizowanych wnętrzach dawnej biblioteki w podziemiach Willi Caro. Czytelnia Sztuki stanowi aktywną platformę wymiany myśli na temat kultury i sztuki współczesnej.
Muzeum prowadzi również Centrum Informacji Kulturalnej i Edukacji Regionalnej działające w Zamku Piastowskim od września 2008 r., oraz Centrum Informacji Kulturalnej i Turystycznej otwarte w Scenie Bajka-Kinie Amok przy ul. Dolnych Wałów w marcu 2010 r.
