To założone w 1911 roku muzeum, mieszczące się w zabytkowej kamienicy „Batorówka” przy olkuskim rynku jest jednym z najstarszych muzeów regionalnych w Polsce.

W jego bogatych zbiorach jest miecz z przełomu XIII i XIV wieku. Ponoć ścięto nim dwóch olkuskich gwarków, którzy w poszukiwaniu srebra podkopali się po miejscowy kościół i klasztor augustianów. W muzeum można podziwiać przedmioty dokumentujące bogatą przeszłość Olkusza, wśród nich kamienny gmerk, czyli herb mieszczański, groty strzał z XV wieku, fragmenty drewnianych rur wodociągowych z XVI-XVII wieku, fragment kolumny z kościoła św. Jana, a także bogatą kolekcję archeologiczną w tym skorupy naczyń rzymskich i z okresu brązu. Na uwagę zasługuje ekspozycja górnictwa kruszcowego, stare narzędzia górnicze; moździerz do rozdrabniania rudy i sito do jej płukania, lampki górnicze, czy drewniany młot górniczy. Kolekcję uzupełniają minerały i jurajskie skamieliny. Poza tym w muzeum zgromadzono mapy, monety i fotografie. W bogatym dziale etnograficznym na szczególną uwagę zasługuje XIV- wieczna rzeźba Chrystusa Ukrzyżowanego. Cenna jest kolekcja judaiców (fotografie olkuskich Żydów i ich rodzin, dokumenty, książki), a także zbiory malarstwa.